Co to jest Fenakistiskop?
Fenakistiskop, to magiczne okienko do przeszłości, zabiera nas w podróż do czasów, kiedy animacja stawiała swoje pierwsze, niepewne kroki. Wyobraź sobie dziewiętnastowieczne pokoje wypełnione dźwiękami zachwytu, gdy dzieci i dorośli gromadzili się wokół niepozornej zabawki, która była niczym okno do innego świata. To właśnie fenakistiskop, jedna z najwcześniejszych form animacji, a zarazem prekursor współczesnego kina, rozpalał wyobraźnię swoją prostotą i genialnością.
W 1832 roku, dwa niezależne umysły – Joseph Plateau z Brukseli i Simon von Stampfer z Berlina – niemal równocześnie odkryli sekret Fenakistiskopu, który pozwolił im zainicjować rewolucję w sposobie, w jaki postrzegamy ruchome obrazy. Ich wynalazek, fenakistiskop, składał się z obrotowego talerza ozdobionego serią powtarzalnych wzorów. Gdy talerz był obracany, przez szczeliny można było zobaczyć ożywające sceny – tańczących postaci, skaczące konie, a nawet kwitnące kwiaty. Ta iluzja ruchu, choć prosta, była niczym czary, tworząc wrażenie żywej, dynamicznej sceny z płaskiej, nieruchomej powierzchni.
Fenakistiskop nie był tylko zabawką; był zapowiedzią przyszłości, zapalającym wyobraźnię naukowców i artystów, którzy marzyli o zapisywaniu i odtwarzaniu rzeczywistości. W tym sensie, był to pierwszy krok na drodze do wynalezienia kinematografu przez braci Lumière, którzy ponad 60 lat później, w 1895 roku, oficjalnie zaprezentowali światu kino, jakie znamy dzisiaj.
Magiczny fenakistiskop, choć może wydawać się teraz prymitywny, przypomina nam, jak daleko zaszliśmy w eksploracji i reprezentacji ruchu oraz jak ważne są marzenia i ciekawość w pędzie do innowacji. To przypomnienie, że każda wielka podróż zaczyna się od pierwszego kroku, a w tym przypadku – od pierwszego obrócenia talerza.
Wielu naukowców eksperymentowało nad wszelkimi formami iluzji optycznej, jednak Fenakistiskop został wymyślony w 1832r. przez (niezależnie od siebie) Josepha Plateau w Brukseli oraz Simona von Stampfer w Berlinie. Naukowcy nie mając świadomości o swoim istnieniu, stworzyli urządzenia praktycznie w identycznym czasie o podobnym zastosowaniu. Uważa się jednak, że to Plateau wyprzedził Stampfera o jeden tydzień.
Efekt Stroboskopowy
Fenakistiskop, choć na pierwszy rzut oka może wydawać się prostą zabawką, w rzeczywistości opierał się na zaskakująco zaawansowanej zasadzie efektu stroboskopowego.
Efekt stroboskopowy to zjawisko wizualne, w którym ciągły ruch wydaje się być szeregiem niezależnych, statycznych klatek. Zjawisko to jest wynikiem szybkiego przerywanego oświetlenia poruszającego się obiektu, co sprawia, że nasze oczy i mózg rejestrują ruch jako serię oddzielnych, nieruchomych momentów. Efekt ten może być również osiągnięty przez szybkie przemieszczanie się względem obserwatora obrazów, które są widziane przez wąskie otwory lub szczeliny, co jest podstawą działania fenakistiskopu.
W bardziej technicznych terminach, efekt stroboskopowy wynika z interakcji między częstotliwością błysków światła (lub częstotliwością pojawiania się obrazów przez szczeliny) a prędkością ruchu obserwowanego obiektu. Kiedy te dwa elementy są zsynchronizowane w odpowiedni sposób, mózg interpretuje ruch jako serię odseparowanych obrazów, dając złudzenie, że obserwowane obiekty poruszają się skokowo lub nawet są nieruchome, pomimo że w rzeczywistości znajdują się w ciągłym ruchu.
Efekt stroboskopowy ma szerokie zastosowanie, zarówno w nauce, technice, jak i rozrywce. W przemyśle wykorzystuje się go do badania ruchomych części maszyn bez potrzeby ich zatrzymywania, co pozwala na obserwację potencjalnych problemów w działaniu urządzeń. W medycynie efekt stroboskopowy stosowany jest w laryngoskopii do obserwacji strun głosowych, co umożliwia dokładną ocenę ich ruchu i ewentualnych nieprawidłowości.
W rozrywce, efekt stroboskopowy jest często wykorzystywany w klubach nocnych i na koncertach, gdzie szybkie błyski światła stroboskopowego tworzą hipnotyzującą atmosferę, potęgując wrażenia z tańca i muzyki. Efekt ten jest również nieodzownym elementem klasycznych filmów animowanych, gdzie szybkie wyświetlanie kolejnych klatek tworzy iluzję płynnego ruchu postaci i elementów sceny.
Jak działa Fenakistiskop?
Wyobraź sobie, że trzymasz w ręku niezwykły dysk, na którym umieszczone są powtarzalne obrazy, każdy z nich nieznacznie różniący się od poprzedniego. Ten dysk, z serią wyciętych w nim szczelin, jest zamontowany na niewielkiej tyczce, co pozwala mu swobodnie się obracać. Twoim zadaniem jest uruchomienie tego cudeńka – wystarczy, że zaczniesz kręcić dyskiem, kierując swoje spojrzenie na odbicie w lustrze umieszczone naprzeciwko.
Kiedy dysk zaczyna się obracać, patrzysz przez wycięte szczeliny, doświadczając czegoś wyjątkowego. Dzięki efektowi stroboskopowemu, który powstaje w wyniku szybkiego przemijania obrazów przez szczeliny, twoje oczy łapią tylko te momenty, gdy obraz jest widoczny. Ta szybka sekwencja obrazów, postrzeganych przez wąskie szczeliny, tworzy w umyśle iluzję płynnego, ciągłego ruchu.
To, co wydaje się być serią nieruchomych obrazów, nagle ożywa, tworząc wrażenie, że postacie tańczą, zwierzęta biegają, czy kwiaty kwitną przed twoimi oczami. Fenakistiskop wykorzystuje naszą percepcję wizualną do stworzenia złudzenia życia, magicznie przekształcając statyczne obrazy w dynamiczną narrację.
Wizualizacje przykładowych obrazów Fenakistiskopu
Urządzenie okazało się bardzo popularne, i wkrótce po wynalezieniu zostało wprowadzone do produkcji na masową skalę. Dziś urządzenie zostało zapomniane, można pokusić się o tezę, że dziś świat zatoczył koło, ponieważ w dobie internetu możemy obserwować niesłabnącą popularność gifów czy filtrów tj. boomerang.
Warto więc pamiętać, że idea prostych, zapętlonych sekwencji powstała już w czasach wiktoriańskich, jednak przyjmowała formę bardziej wyrafinowaną.
Pharrell Williams – Cash In Cash Out (Official Video) ft. 21 Savage, Tyler, The Creator
Ciekawe wykorzystanie koncepcji Fenakistiskopu w animacji 3D
Film PHENAKISTOSCOPE – Tribute to Joseph Plateau
Zoetrop
Zoetrop, podobnie jak fenakistiskop, jest jednym z pionierskich wynalazków w dziedzinie prekursorów kina, który umożliwił ludziom doświadczenie iluzji ruchu na długo przed wynalezieniem filmu. Jednak mimo swojej podobnej roli w historii animacji, te dwa urządzenia działają na nieco innych zasadach i oferują różne wrażenia wizualne.
Zoetrop został wynaleziony w 1834 roku przez Williama George’a Hornera i początkowo był znany jako „Daedalum”. Jego konstrukcja składa się z cylindra z pionowymi szczelinami wyciętymi wzdłuż jego boków. Wewnątrz cylindra umieszcza się pasek z serią rysunków, które przedstawiają kolejne fazy ruchu, takie jak postać biegnąca lub koń galopujący. Gdy cylinder zoetropu jest obracany, obserwator zagląda przez szczeliny na obracające się wewnątrz obrazy. Dzięki efektowi stroboskopowemu, postrzegane przez szczeliny szybko poruszające się obrazy łączą się w jedną płynną animację.
Przykład zastosowania przez Coke Studio
Źródła:
www.mygns.ca/explore-gns/news/news-post/~post/what-is-a-phenakistoscope-20171019
www.publicdomainreview.org/collections/phenakistoscopes-1833/
www.designboom.com/design/coke-studio-video-vinyl-ogilvy-03-09-2024/